Bipolar (โรคอารมณ์แปรปรวนสองขั้ว) and related disorders
ปัจจุบันถือว่าโรค bipolar
อยู่ระหว่างภาวะ psychoses และภาวะ depressive
disorders โดยแยกออกมาเป็นอีกกลุ่มหนึ่งต่างหาก พบอุบัติการณ์ 1-3%
เท่ากันทั้งสองเพศ อายุเฉลี่ย 19 ปี
ลักษณะทางคลินิก
- ลักษณะของโรคกลุ่มนี้คือ
มีช่วง mania
หรือ hypomania สลับกับช่วง depressive
episode
- ใน
mania
และ bipolar major depression มักจะมี psychotic
feature ร่วมด้วย เช่น delusion, hallucination แต่ไม่พบใน hypomania
- ส่วนใหญ่จะมีโรคทางจิตเวชอื่นร่วมด้วย
เช่น anxiety,
ADHD, eating disorders, intermittent explosive disorder, OCD, personality
disorders, PTSD, substance use disorders และอาจมีโรคทางกายอื่นร่วมด้วย
- ถ้าทดสอบการทำงานของสมอง
(neurocognitive
function) จะพบว่า ลดลงกว่าคนปกติ ทั้งด้านสมาธิ ความจำ
และการคิดการตัดสินใจ
- ด้านความรุนแรง พบว่ามีทั้งที่ตกเป็นเหยื่อ หรือก่อความรุนแรงเพิ่มขึ้น
- การฆ่าตัวตาย
พบว่ามีความพยายามมากขึ้น โดยสัมพันธ์กับ ความเป็นโสด การถูกล่วงละเมิดทางเพศ
การถูกทำอันตรายทางร่างกาย ภาวะซึมเศร้า การมีโรคจิตเวช่รวม
และประวัติครอบครัวฆ่าตัวตาย พบว่าผู้ป่วย bipolar เสียชีวิตจากการฆ่าตัวตาย
10-20%
|
ลักษณะของ bipolar
disease มีช่วง
mania (> 1 สัปดาห์)
หรือ hypomania (> 4 วัน) จะมีอารมณ์คึกคัก หรือหงุดหงิด และมีกิจกรรมหรือพลังงานมาก
มีเกณฑ์เอาอย่างน้อย 3 ข้อ (4 ข้อ
ถ้าเป็นอารมณ์หงุดหงิด) ได้แก่
โรคในกลุ่มนี้ได้แก่ bipolar I (manic สลับกับ major depressive episode), bipolar II (hypomanic สลับกับ major depressive episode), cyclothymic (มี hypomanic symptoms แต่ไม่เข้าเกณฑ์ hypomanic episode และมี depressive symptoms แต่ไม่เข้าเกณฑ์ major depressive episode เป็นมาหลายครั้ง > 2 ปี), substance/medication-induced bipolar and related disorder, bipolar and related disorder due to another medical condition, other specified bipolar and related disorder (ยังไม่เข้าเกณฑ์โรคอื่นๆ), unspecified bipolar and related disorder (เช่น ใน ER ที่ยังไม่ได้ข้อมูลเพียงพอในการวินิจฉัย) |
การรักษา
- Severe
manic episode แนะนำให้ (lithium, valproate) +
(aripiprazole, haloperidol, olanzapine, quetiapine, risperidone) แล้วประเมินซ้ำที่
1-3 สัปดาห์ ถ้าอาการไม่ลดลง > 50% ให้สลับ
lithium กับ valproate ถ้ายังไม่ดีขึ้น
ให้สลับ antipsychotic แทน หลังจากนั้น
ถ้าไม่ดีขึ้นให้ลองสลับ antipsychotic อีก หรือเปลี่ยนมาทำ electroconvulsive
therapy (ECT)
- Lithium ห้ามให้ใน renal impairment, sodium depletion, dehydration, significant CVD ให้ตรวจ BUN, Cr, TFTs, Ca, UA, UPT, และ ECG ในคนอายุ > 40 ปี ก่อนเริ่มให้ยา ให้เริ่มขนาด 300 mg BID-TID และปรับเพิ่ม 300-600 mg ทุก 1-5 วัน จนได้ therapeutic level (12 h trough level) 0.8-1.2 mEq/L (dose เฉลี่ย 900-1800 mg/d) [steady state 5-7 วัน] หลังจากนั้นตรวจทุก 6-12 เดือน (BUN, Cr ตรวจทุก 2-3 เดือน x 6 เดือน หลังจากนั้นตรวจทุก 6-12 เดือน)
- ECT สามารถเลือกเป็นการรักษาลำดับแรกได้ในกรณีเร่งด่วน เช่น severe suicidality, severe psychosis, malignant catatonia, depression with fluid/food refusal, manic delirium
- Hypomania
หรือ mild-moderate mania แนะนำให้ risperidone
หรือ olanzapine ตัวเดียวก่อน ถ้าไม่ดีขึ้นให้สลับ
antipsychotic 3-5 ตัว ถ้ายังไม่ดีขึ้นให้ ((lithium หรือ valproate) + antipsychotic) หรือ (lithium
+ valproate)
- Major
depression แนะนำให้ quetiapine หรือ lurasidone
หรือ ECT ใน life-threatening illness โดยปกติไม่ให้ antidepressant เดี่ยว ๆ (ต้องให้ร่วมกับ antimanic) เพราะเสี่ยงที่จะเปลี่ยนเป็น
mania หรือเสี่ยงต่อ rapid cycling
- ติดตามการรักษาด้วย Mood Disorder Questionnaire และ PHQ-9 depression questionnaire
- Psychoeducation groups
การรักษากลุ่มเฉพาะ
- Rapid
cycling bipolar disorder ถ้า major depression ให้ quetiapine; ถ้า manic/hypomanic ให้ risperidone, aripiprazole, หรือ olanzapine
- Bipolar
disorder in pregnant women ถ้า manic/hypomanic ให้ haloperidol; ถ้า major depression ให้ lamotrigine
- Bipolar
disorder in postpartum women กรณี breastfeeding ถ้า euthymic ให้ valproate หรือ
CBZ; ถ้า psychotic mania ให้ BZD
+/- antipsychotic; ถ้า mania/hypomania ให้ haloperidol;
major depression ให้ valproate
- Geriatric bipolar disorder
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น