Acute stress disorder (ASD)
การวินิจฉัย
ถ้ามีอาการเหล่านี้ > 3 วัน (มักรอ > 1 สัปดาห์)
แต่ไม่เกิน 1 เดือน
- ประสบกับเหตุการณ์หวาดกลัว สะเทือนขวัญ สะเทือนใจ ในทางใดทางหนึ่ง
- ประสบเหตุการณ์นั้นโดยตรง
- ได้เห็นเหตุการณ์นั้นเกิดขึ้นกับผู้อื่น
- ได้รู้ถึงเหตุการณ์นั้นเกิดกับญาติสนิท เพื่อนสนิท
- ได้รับรู้รายละเอียดของเหตุการณ์นั้นซ้ำๆ เช่น ตำรวจที่รับรู้รายละเอียดการทารุณกรรมเด็กซ้ำๆ
- เหตุการณ์นั้นกลับมารบกวนใจ (intrusion)
- การคิดถึงเหตุการณ์นั้นเกิดขึ้นมาเองซ้ำๆ
- ฝันร้ายซ้ำๆ ที่เนื้อหาหรือความรู้สึกเกี่ยวข้องกับเหตุการณ์นั้น
- รู้สึกว่ากลับไปอยู่ในเหตุการณ์นั้นอีก
- รู้สึกเครียดอย่างมาก เมื่อต้องเผชิญสิ่งเร้าที่ทำให้นึกถึงเหตุการณ์นั้น
- มีปฏิกิริยาทางกายอย่างมาก เมื่อต้องเผชิญสิ่งเร้าที่ทำให้นึกถึงเหตุการณ์นั้น
- พยายามหลีกเลี่ยงต่อสิ่งเร้าที่สัมพันธ์กับเหตุการณ์นั้น
(avoidance)
- หลีกเลี่ยงความจำ ความคิด ความรู้สึก
- หลีกเลี่ยงคน สถานที่ การพูดถึง กิจกรรม สิ่งของ สถานการณ์
- มีการเปลี่ยนแปลงของอารมณ์และการรับรู้ (negative cognition & mood)
- ไม่สามารถระลึกถึงไม่สามารถระลึกถึงจุดสำคัญของเหตุการณ์ที่ประสบมา
- เกิดความเชื่อหรือความคาดหวังในแง่ลบกับตนเอง คนอื่น หรือ กับโลก เช่น “ฉันเป็นคนไม่ดี”, “จะเชื่อใครไม่ได้อีก”, “โลกนี้มีแต่สิ่งอันตราย”
- เกิดการรับรู้ที่บิดเบี้ยวไปเกี่ยวกับสาเหตุหรือผลที่ตามมาของเหตุการณ์นั้น นำไปสู่การโทษตนเองหรือโทษคนอื่น
- มีภาวะอารมณ์ที่ไม่ดีเรื้อรัง เช่น กลัว โกรธ รู้สึกผิด ละอาย
- ไม่สนใจร่วมกิจกรรมที่สำคัญ
- มีอารมณ์เฉยชา เหินห่างต่อผู้อื่น
- ไม่สามารถทำให้อารมณ์ที่ดีกลับมาได้ เช่น ไม่สามารถรู้สึกมีความสุข พอใจ รู้สึกรักได้อีก
- อาการของความตื่นตัว (arousal symptoms) ที่สัมพันธ์กับเหตุการณ์นั้น
- หงุดหงิดง่าย โกรธง่าย
- พฤติกรรมสะเพร่า หรือ ทำให้เกิดอันตรายต่อตนเอง
- จับจ้องระวังภัยมาก (hypervigilance)
- สะดุ้งตกใจง่าย
- ขาดสมาธิ
- มีปัญหาในการนอน (นอนไม่หลับ กระสับกระส่าย)
อุบัติการณ์
5-20%
การรักษา
- Trauma-focused cognitive-behavioral therapy เป็นทางเลือกแรก มักเริ่มอย่างน้อย 2 สัปดาห์หลังเผชิญอันตราย ซึ่งจะช่วยให้การปรับตัวตามธรรมชาติเกิดขึ้น (เดิมซึ่งถูกขัดขวางจากการพยายามหลีกเลี่ยงสถานการณ์ที่ทำให้ทุกข์ทรมาน) ประกอบด้วย
- Cognitive processing therapy คือ การเปลี่ยนจากการมองโลกในแง่ลบให้เป็นกลาง
- Exposure
therapy ทำโดยให้ผู้ป่วยเล่าเรื่อง การเขียน หรือ
การให้เผชิญการเหตุการณ์นั้นในชีวิตจริงอย่างปลอดภัย หรือการใช้ภาพจำลองเหตุการณ์เสมือนจริง
- Eye movement desensitization and reprocessing therapy (EMDR) คือ การเผชิญกับเหตุการณ์ที่กระตุ้นพร้อมกับการกลอกตาไปมาอย่างรวดเร็วเพื่อเบี่ยงเบนความสนใจจนกระทั่งความวิตกกังวลหายไป ช่วยให้สมองปรับตัวต่อเหตุการณ์นั้นได้
- BZD ในรายที่วิตกกังวลมาก กระสับกระส่าย นอนไม่หลับ ให้ระยะสั้นไม่เกิน 4 สัปดาห์
- Psychological debriefing พบว่าไม่ช่วยในการป้องกัน PTSD
Posttraumatic stress disorder
- มีอาการเช่นเดียงกับ acute stress disorder แต่เป็นนาน >
1 เดือน
- Dissociative subtype คือ มีอาการ dissociative
symptoms เด่น ได้แก่ depersonalization, derealization ซึ่งจะมีอาการรุนแรงกว่าคนที่ไม่มี dissociation
- PTSD มักเป็นร่วมกับโรคจิตเวช (เช่น depression, substance use disorders, somatic symptoms), โรคทางกาย (autoimmune, endocrine disease), และเสี่ยงต่อ
CVD, pulmonary, dementia, และ traumatic brain
injury
- PTSD ทำให้มีปัญหาทั้งการศึกษา การทำงาน ชีวิตคู่
และมักมีคนคอยสนับสนุนน้อย และเสี่ยงต่อการฆ่าตัวตาย
- คัดกรองในกลุ่มเสี่ยง (เช่น ทหารผ่านศึก ผู้ลี้ภัย คนที่ประสบเหตุการณ์ร้ายแรง) และในคนที่มาด้วยอาการวิตกกังวล กลัว นอนไม่หลับ ประกอบด้วย 5 คำถาม ได้แก่ ในระยะ 1 เดือนที่ผ่านมา (กลับ เลี่ยง กัน ชา ผิด)
- ฝันร้ายหรือคิดถึงเหตุการณ์นั้น ทั้ง ๆ ที่ไม่อยากคิดถึงมัน
- พยายามหลีกเลี่ยงที่จะไม่คิดถึง หรือ หลีกเลี่ยงสิ่งที่จะทำให้หวนคิดถึงเหตุการณ์นั้น
- คอยป้องกันตัว ระแวดระวัง ตื่นกลัว ตกใจง่าย
- ด้านชา ไม่ยินดียินร้าย ไม่ใส่ใจคนรอบข้าง หรือ กิจกรรมรอบตัว
- รู้สึกผิด หรือ หยุดโทษตัวเองหรือคนอื่นไม่ได้ ที่อาจเป็นสาเหตุของเหตุการณ์นั้น
การรักษา
- Trauma-focused cognitive-behavioral therapy เป็นทางเลือกแรก
- SSRI ในรายที่มี depression หรือ anxiety ร่วมด้วย ซึ่งจะไปขัดขวางการทำ psychotherapy เช่น sertraline 25-50 mg/d เพิ่ม 25-50 mg/d ทุก > 2 สัปดาห์ (max 250 mg/d)
- PTSD ที่มีอาการฝันร้าย แนะนำให้ prazosin (1 g PO 30-60 นาทีก่อนนอน ค่อยๆเพิ่มเป็น 3-15 mg ในหลายเดือน)
- ถ้ามี psychotic symptoms จะให้ SSRI + second-generation antipsychotic (risperidone 0.5 mg PO hs เพิ่ม 0.5-1 mg/wk (max 4 mg/d) หรือ quetiapine 25 mg PO hs เพิ่ม 50 mg/wk (max 800 mg/d))
- แนะนำให้ยาที่ได้ผลอย่างน้อย 6 เดือน -1 ปี เพื่อป้องกันกำเริบ
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น